Historia

Dzisiaj jest:

niedziela, 15 czerwca, 2025

9

Historia

Archiwum Państwowe w Rzeszowie zostało powołane dnia 1 sierpnia 1950 r. zarządzeniem Ministra Oświaty z dnia 10 listopada 1950 r. w sprawie utworzenia Archiwów Państwowych w Białymstoku i Rzeszowie. Funkcjonowanie rozpoczęło na wiosnę 1951 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przeznaczyło na siedzibę Archiwum budynek Synagogi Staromiejskiej. Niestety, budynek ten został zniszczony podczas wojny i odbudowano go dopiero w latach 1958–1961. Wskutek braku odpowiedniego lokalu działalność Archiwum została tymczasowo zawieszona w lutym 1952 r. Wznowiono ją we wrześniu 1952 r., kiedy to powołano Delegaturę Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Rzeszowie, która podlegała Oddziałowi w Przemyślu. Została ona niebawem przekształcona - najpierw w Powiatowe Archiwum Państwowe w Rzeszowie, a z dniem 1 I 1953 r. - w oddział terenowy pod nazwą Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Rzeszowie z siedzibą w Przemyślu, Oddział Terenowy w Rzeszowie.

Przywilej Stefana Batorego dla miasta Rzeszowqa

Mimo trudności lokalowych ówczesny Oddział zaczął przejmować pierwsze materiały archiwalne, często nieuporządkowane. Do 1960 r. zostały przejęte akta m.in. zlikwidowanych zarządów miejskich, starostw oraz materiały miejskich rad narodowych. Jednocześnie do Archiwum w Przemyślu przejmowano najcenniejsze materiały - m.in. akta miast, starostw, sądów, notariuszy, szkół, urzędów repatriacyjnych.

Drzewo genealogiczne Jana Kantego Feliksa Mariana Jędrzejowicza

W 1971 r. siedziba Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Rzeszowie została przeniesiona z powrotem do Rzeszowa, a w Przemyślu powstał Oddział Terenowy. Rzeszowskie Archiwum mieściło się w odbudowanej Synagodze Staromiejskiej przy ul. Bożniczej 4. Po adaptacji budynku powierzchnia magazynowa wynosiła 736 m² i przewidywano tam pomieścić ok. 4000 mb akt. Nowy statut z marca 1971 r. określił zadania i organizację Archiwum. Utworzono następujące oddziały: Akta do roku 1944, Akta po roku 1944, Oddział Informacji, Ewidencji i Udostępniania Zasobu, Oddział Administracyjno-Finansowy, Oddział w Jaśle i Oddział w Sanoku.

W wyniku reformy administracyjnej kraju w 1975 r. zmienił się zasięg terytorialny Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Rzeszowie, który objął teren nowo powstałych województw rzeszowskiego i krośnieńskiego. Jednocześnie na terenie dawnego województwa rzeszowskiego od 1976 r. rozpoczęły działalność Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Przemyślu oraz Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Tarnobrzegu z siedzibą w Sandomierzu.

Cesarz Ferdynand I nadaje miastu Rzeszów przywilej odbywania siedmiu jarmarków rocznie.

W 1983 r. zmieniono nazwę archiwum na Archiwum Państwowe w Rzeszowie. Likwidacja powiatów w ramach tej reformy administracyjnej spowodowała w kolejnych latach duży dopływ akt do Archiwum. Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych przeznaczył dodatkowe środki finansowe na remonty i adaptację budynków na potrzeby Archiwum. W Rzeszowie przejęto i wyremontowano budynek przy ul. Bożniczej 2. Dla potrzeb Oddziału w Sanoku zaadaptowano synagogę przy Placu Zamkowym w Sanoku, a Oddział w Jaśle na początku lat 90. przeniesiono do Skołyszyna, gdzie przejęto i zaadaptowano dla celów archiwalnych budynki po dawnym Kółku Rolniczym.

Widok Rzeszowa według mapy Wiedemanna (w zbiorach Muzeum Okręgowego w Rzeszowie).

W związku z dużym zainteresowaniem tematyką historii Żydów w Polsce i popularyzacją zasobu Archiwum, Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych w dniu 30 marca 1989 r. powołał Ośrodek Badań Historii Żydów.

Decyzją nr 47 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie likwidacji Oddziału w Skołyszynie Archiwum Państwowego w Rzeszowie oraz w sprawie nadania statutu Archiwum Państwowemu w Rzeszowie zlikwidowany został Oddział w Skołyszynie. Zadania tego Oddziału przejęła centrala Archiwum oraz Oddział w Sanoku. W 2010 r. otwarto nową siedzibę sanockiego Oddziału - przejęto i zmodernizowano budynek przy ul. Sadowej 32.

Plan miasta Rzeszowa z 1936 r. (w zbiorach Muzeum Okręgowego w Rzeszowie.

Z powodu braku miejsca na przechowywanie archiwaliów i rosnących kosztów utrzymania budynków (synagoga i budynek przy ul. Bożniczej 2 zostały zwrócone Gminie Żydowskiej w latach 90.) Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych podjął decyzję o budowie nowej siedziby dla Archiwum Państwowego w Rzeszowie. Budowę rozpoczęto we wrześniu 2014 r., a kompletnie wyposażony obiekt oddano do użytku w pierwszej połowie 2016 r. Siedziba Archiwum została oficjalnie przeniesiona z dniem 1 listopada 2016 r.

Budynek Archiwum przy ul. Władysława Warneńczyka 57 składa się z części administracyjnej i magazynowej. Posiada przestronną czytelnię akt, nowoczesną pracownię digitalizacji oraz pracownię konserwacji akt. Magazyny o powierzchni 1877,80 m² mogą pomieścić docelowo 30 km akt.

Czyszczenie zabrudzonych materiałów archowalnych

Obecnie w Archiwum Państwowym w Rzeszowie przechowywane jest 587 730 j.a., 8176,79 mb (Centrala - stan na 31.12.2024 r.) archiwaliów z okresu od XV w. do czasów współczesnych. Są to materiały działalności administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, przedsiębiorstw państwowych, placówek oświaty i kultury, organizacji społecznych i politycznych oraz akta metrykalne i archiwa rodowe.

Od dnia 1 stycznia 2023 r. Archiwum funkcjonuje w następującej strukturze organizacyjnej:

Oddział I Kształtowania Narodowego Zasobu Archiwalnego, w skład którego wchodzi Sekcja ds. Nadzoru nad Państwowym i Niepaństwowym Zasobem Archiwalnym oraz Sekcja ds. Przechowalnictwa Dokumentacji Niearchiwalnej;
Oddział II Ewidencji, Opracowania i Zabezpieczania Zasobu Archiwalnego, w skład którego wchodzą: Magazyn Akt, Sekcja ds. Gromadzenia, Ewidencji i Opracowania Zasobu Archiwalnego, Pracownia Konserwacji oraz Pracownia Digitalizacji;
Oddział III Udostępniania Zasobu Archiwalnego, który składa się z Sekcji ds. Udostępniania i Informacji Archiwalnej, Czytelni Akt oraz Biblioteki. Ważną częścią składową Oddziału III jest także Ośrodek Badań Historii Żydów;
Stanowisko ds. Popularyzacji Zasobu Archiwalnego;
Dział Administracyjno-Gospodarczy;
Dział Finansowo-Księgowy;
Stanowisko ds. Kadr i Rozwoju Zawodowego;
Stanowisko ds. Obronnych oraz Ochrony Informacji Niejawnych;
Stanowisko ds. Ochrony Danych Osobowych;
Centrum Dystrybucji Środków Zabezpieczających Ewakuację Zasobu Archiwalnego (powołane w 2024 r. zarządzeniem Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 28 czerwca 2024 r.).

W skład Archiwum wchodzi ponadto Oddział Zamiejscowy noszący nazwę „Archiwum Państwowe w Rzeszowie Oddział w Sanoku”.